Kolor niebieski – symbolika, barwniki i znaczenie

Co tak naprawdę ma kolor niebieski?

Dla starożytnych greków morze ma kolor zielony albo brązowy, czasem określali je kolorem wina. Nie mieli używali również określenia „błękitny” na określenie koloru nieba. Ten kolor nie występuje ani w poematach Homeryckich, ani w tekście, w którym Teofrast (371-287 p.n.e.) opisuje barwniki, proszki służące do makijażu oraz korzenie i esencje barwiące. Również w starym testamencie nie występuje słowo określające kolor niebieski i podobnie było w wieli językach, w którym na określenie tego koloru używa się określeń – jasnoczarny lub ciemnozielony. Jeszcze na średniowiecznych obrazach morza mają kolor zielony. W naszej kulturze ta sytuacja zmieniła się w XV wieku, jednak w kulturach wschodu do dziś wodę przedstawia się często w innych kolorach niż niebieski.

Miniatura z hymnów ku czci Błogosławionej Marii Dziewicy

Błękitna planeta nie ma błękitnych barwników

Ziemia, choć z widoczna z kosmosu, przyobleka się w błękitną barwę, tyle z perspektywy istot je zamieszkujących, niebieskich barwników jest prawie pozbawiona. Kolor niebieski był bardzo rzadko używany w sztuce, aż do czasów, w których człowiek nie nauczył się tych barwników pozyskiwać syntetycznie. Stąd również niewielki udział tego koloru w obrzędach religijnych i zupełna nieobecność w sztuce prehistorycznej. Jednak dzięki temu, że było go niewiele, jego znaczenie wzrosło.

Cheyenni z Koloroda uważali, że kolor niebieski symbolizuje ziemię, źródło wszelkiego życia. Na ten kolor malowali swoje skórzane tuniki, które dzięki temu zyskiwały wartość sakralną. Niestety do dziś nie odkryto, jakim barwnikiem tego dokonywali. Wyruszali na dalekie wyprawy w stronę północno-wschodniej równiny, ale źródło pozyskiwania i recepturę utrzymywali w tajemnicy.

Lapis lazuli kamień półszlachetny z którego pozyskiwano niebieski pigment

Niebieskie pigmenty

W IX wieku przed Chrystusem Asyryjczycy używali w swoich freskach niebieskiego pozyskiwanego z kobaltu, który od tamtej pory, przez długi czas był używany do barwienia szkła. Pierwszy pigmentem niebieskim, który był używany przez wielu artystów z różnych krajów był lapis lazuli, kamień półszlachetny, którego złoża zostały odkryte na początkuw w Afganistanie. To właśnie afgańscy malarze byli pierwszymi, którzy w V wieku naszej ery pierwsi zmielili i użyli do malowania tego minerału.

Karwany z lapisazuli jechały nawet do Indii, gdzie ten barwnik zdołał dotrzeć aż do Tybetu.

Dla malarzy z Europy był on w tym czasie najpiękniejszy i najdroższy, nazywali go oltramarino (przybyły z najdalszych mórz) w opozycji do azurity nazywanej wtedy azzuro citramarino (niebieski przybyły z tej tej strony morza). Używano go w formie zmielonej zmieszanej z żółcią wołu.

W średniowiecznych manuskryptach większe kawałki skały odbijają światło w różnych kierunkach, co daje piękny efekty, jakby tekst bił własnym światłem.

Od XII wieku technika nakładania barwnika się zmieniła. Pasta jest bardziej jednorodna i udało się wyeliminować nieczystości kamienia. Używano jej w formie masy, która zawierała kredę,żywice, oliwę oraz wosk.

Ten barwnik przeznaczony był głównie do malowania tuniki Dziewicy Maryi i jego ilość była dokładnie określona w umowie spisywanej przed rozpoczęciem dzieła.

Niebieskie barwniki stworzone przez człowieka

Błękit z Egiptu – pierwszy syntetyczny pigment

Poszukiwania niebieskiego barwnika Egipcjanie zaczęli już 2500 p.n.e.”egipski niebieski” Sproszkowane podgrzane szkło mieszali cząsteczkami miedzi. Powiększyło ono paletę o odcienie błękitu i zieleni, dziki którym można było oddać kolor Nilu. Używano go do wieku X n.e. Dopiero niedawno udało się zrekonstruować jego recepturę.

Inne zastępniki lapis lazuli i azuryt

Dopiero odkrycie w XVIII wieku błękitu pruskiego wprowadziło rewolucję w malowaniu i skutecznie zastąpiło kamienie półszlachetne. W tym czasie kolor niebieski staje się obrazach używany tak często jak wszystkie pozostałe.

W 1828 Jean-Baptiste Guimet odkrywa sposób na produkcję wspaniałego lapis lazuli. Ten produkt odniósł wielki sukces szczególnie w przemyśle chemicznym. Był dystrybuowany w kulach, które służyły do farbowania ubrania. Szczególnie dodawane do białej odzieży, aby bardzo lekki odcień błękitu sprawiał wrażenie, że odcień białego jest czystszy.

Azuryt

Azuryt

Rzymianie pozyskiwali ten barwnik z Armenii dlatego nazywali go lapis armenis (kamieniem z Armenii). Używany był do zdobienia ciała oraz do leków. W średniowieczu azurytem przyozdabiano manuskrypty i iluminacje (zdobienia w księgach).

Od XV wieku malarze mieszają go z lapis lazuli i indygo, aby otrzymać pełną paletę odcieni. OD XVII wieku używa się azurytu do malowania nieba i pejzaży (ze względu na swój zielonkawy odcień).

Między III a IX wiekiem był często używany przez alchemistów.

Cechy barwnika, właściwości koloru

Sam proces barwienia tkanin na kolor niebieski związany był z brzydkim zapachem, a barwnik w połączeniu z tkaniną miał brudne zabarwienie. Te cechy związane z produkowaniem kolorowych materiałów, zostały wprost przełożone na cechy samego koloru. Dlatego w Egipcie czy Imperium Rzymskim kolor niebieski szat związany był raczej z rolnikami i ludźmi z niskich warstw społecznych. Nosiły go również kobiety oraz mężczyźni, którzy uważani byli za zniewieściałych.

Indygo i kasta niedotykalnych

W Indiach niebieskie barwnik to było głównie Indygo, którego niewielka ilość wystarczała do barwienia dużej ilości tkaniny. Dlatego również tutaj był uważany za nieczysty i związany z najniższą kastą w Indiach, kastą niedotykalnych. Samo zetknięcie z kolorem indygo powodowały u reprezentantów wyższych kast konieczność oczyszczenia np. poprzez spożycie pięciu składników, które dostarcza krowa (w Indiach otaczana szczególnym kultem).

"Sri Mariamman Temple Singapore amk" by AngMoKio

Upicie się kolorem niebieskim w Afryce

W Ghanie istnieje legenda, która opowiada o tym, sąd wziął się kolor niebieski na ziemi. Było to oczywiście w czasie mitycznym, kiedy ziemia i niebo pozostawały w ciasnym uścisku i dzięki temu niebo odżywiało ludzi. Każdy mógł wziąć kawałeczek nieba, żeby je zjeść. To pożywienie wypełniało serce i pozwalało ludziom unosić się nad ziemią i śnić. Dzięki temu mogli na chwilę poczuć się jak w czasach, w których wyższy bóg mieszkał z na ziemi z ludźmi. Żeby jednak spożywać taki posiłek trzeba było zachować czystość myśli i ducha oraz umiar, aby nie upić się niebem za bardzo.

To właśnie przytrafiło się Asi, która zapragnęła egoistycznie piękna nieba. Spojrzała na becik swojej córki i pomyślała, że kolor biały jest o wiele brzydszy niż niebieski. Później spojrzała na swoje ciało i doszła do podobnych wniosków. Chciała by niebo pokryło jej skórę i włosy kolorem niebieskim, aby w ten sposób uczestniczyć w jego pięknie. Zaczęła spożywać kawałki nieba, ale zjadła ich za dużo i zasnęła w upojeniu. Gdy się obudziła, jej dziecko już nie żyło. Na jego becikach była niebieska plama. Asi pokryła swoje ciało prochem. Wtedy duch wody przemówił do niej: „do stworzenia niebieskiego barwnika potrzebny był mocz twojej córki i proch, którym pokryłaś swoje ciało. Od teraz niebo zstąpiło na ziemię i za pomocą tej metody możesz barwić na kolor niebieski tkaniny, jednak jedynie matki mogą sprawić, by kolor niebieski się narodził.” Asi wróciła do wioski i nauczyła inne matki sztuki farbowania materiału, a duch jej córki wstąpił w kolejne dziecko.

Po zejściu niebieskiego na ziemię, niebo podniosło się i ludzie już nigdy nie mogli spróbować smaku nieba.

Od tamtych czasów niebieski na tych ziemiach kojarzy się z kobiecą miłością i czułością.

Tuaregowie od kolorów swoich ubrań nazywanie są „niebieskimi ludźmi”. Niebieski barwnik przenika do porów i skóry i nadaje jej odcień oraz specyficzny zapach roślinnego barwnika.

Tuareg w klasycznym turbanie indygo

Jednak większość kultur kojarzyła kolor niebieski z czymś złym. W Imperium Rzymskim ten kolor przywoływał na myśl wrogów, barbarzyńców, do których czuło się pogardę.

W wierzeniach bliskiego wschodu niebieski również nie spotkał sprzymierzeńców,. Był to kolor ludzi, którzy w czasie sądu ostatecznego nie wejdą do raju. W niektórych krajach muzułmańskich był to kolor, który nakazywano nosić Żydom i chrześcijanom.

Wśród Egipcjan zły dzień, określany jest właśnie jako niebieski.

W Ameryce Południowej niebieski kojarzony był ze śmiercią i rytuałami pogrzebowymi.

Wizerunki Dziewicy Maryi i docenienie koloru niebieskiego

Dopiero wraz z kultem maryjnym w XII wieku wartość. koloru niebieskiego wzrasta. Barwniki naturalne są cenione i poszukiwane, ich cena jest wysoka. Więcej pracuje się nad tym, aby otrzymać czysty kolor, który tym samym zyskuje na szlachetności.

Współczesne użycie

Kolorowi niebieskiemu przypisuje się działania uspokajające. Bez wątpienia często kojarzony jest z profesjonalizmem. Kojarzy się nam z chemią raczej niż z pożywieniem, dlatego częściej spotkamy go w logo marek chemicznych niż szybko zbywalnych.

Niektórzy twierdzą, że obrus lub zastawa stołowa w tym kolorze zmniejsza łaknienie.

Niebieski a zdolność uczenia się

Przypisuje się mu pobudzanie wyobraźni. W badaniach udowodniono, że książki wydrukowane ciemnoniebieskim drukiem szybciej się czyta i łatwiej zapamiętuje. W testach na kreatywność lepiej wypadły osoby, które używały monitorów z niebieskim tłem.

Kolor niebieski a cechy ludzi

Kolor (podobnie zresztą jak kamienie w tym kolorze – m.in. sodalit czy lapis lazuli) niebieski przypisuje się ludziom ambitny i kreatywnym, które lubią stać na świeczniku. Związany jest z zawodami takimi jak pisarz, lekarz, guru.

„Główne znaczenie niebieskiego to: chcę być niezwykły, niepowtarzalny, chcę zdobyć dobrą sławę i pozostawić po sobie pomnik oparty na moich dokonaniach, chcę być mądry, inteligentny i twórczy.” [Zen forest]

Kolor granatowy to profesjonalizm, dyscyplina i przejrzystość zasad.

Niebieski związany jest z dwiema czakrami: gardła (bardziej błękitny) i trzeciego oka (indygo).

Źródła:

Anne Varichon „Couleurs. Pigments et Teintures dans les mains des peuples”

Poradnik Zdrowie